Aslı Akyavaş Pamuk: Turizmi shëndetësor gjeneron dhjetë herë më shumë të ardhura se turizmi veror
Në vitin 2024, më shumë se 1.5 milionë njerëz erdhën në Turqi për të marrë shërbime shëndetësore. Të ardhurat e gjeneruara nga këto shërbime tejkaluan 3 miliardë dollarë. Aslı Akyavaş Pamuk tregoi për potencialin që ka Turqia në fushën e turizmit shëndetësor.
Turqia është një nga vendet me rritjen më të shpejtë në botë në fushën e turizmit shëndetësor. Ajo është bërë kryeqyteti botëror i transplantimit të flokëve. Në vitin 2023, 300.000 turistë vizituan Turqinë posaçërisht për procedura të transplantimit të flokëve. Megjithatë, do të ishte një gabim të kufizohej turizmi shëndetësor vetëm në transplantime flokësh, trajtime me lazer dhe ndërhyrje kozmetike. Turqia ofron shërbime shëndetësore për një gamë të gjerë pacientësh — nga trajtimet e syve te onkologjia, nga turizmi termal te transplantimi i organeve. Krahasuar me Evropën dhe Shtetet e Bashkuara, Turqia i ofron këto shërbime me çmime 50–70% më të ulëta.
Edhe pse kohët e fundit Turqia ka filluar të humbasë disi nga konkurrueshmëria e saj në këtë fushë për shkak të luhatjeve të kursit të këmbimit, ajo mbetet ende 30–40% më e lirë krahasuar me vendet rivale.
Për këto tema folëm në detaje me znj. Aslı Akyavaş Pamuk, Drejtoreshë e Shërbimeve Ndërkombëtare në Anadolu Medical Center — një spital që ka ndërmarrë hapa strategjikë në turizmin shëndetësor dhe e ka kthyer atë në një pjesë thelbësore të politikës së tij institucionale.
Në vitin 2023, 1.4 milionë turistë shëndetësorë erdhën në Turqi. Ky numër ishte edhe më i lartë në vitin 2024. Turqia po përpiqet të shfrytëzojë këtë potencial. Ju keni qenë një pioniere në këtë fushë në Anadolu Medical Center. Si fillim, si e nisët këtë rrugëtim?
Kam mbaruar shkollën e mesme Amerikane në Izmir dhe më pas Universitetin Boğaziçi në degën e Marrëdhënieve Ndërkombëtare. Studimet në marketing i kam ndjekur në UCLA. Pasi punova për pak kohë në Shtetet e Bashkuara dhe kalova rreth pesë vite në Grupin Koç, fillova punën në Anadolu Medical Center në vitin 2005.
Gjatë intervistës për punë, u ndjeva thellësisht e impresionuar kur më thanë se vizioni i Anadolu Medical Center nuk ishte vetëm t’i shërbente Turqisë, por edhe të ofronte shërbime shëndetësore për pacientë nga rajonet fqinje. Ata po kërkonin një menaxhere për të ndërtuar këtë iniciativë.
Spitali ishte projektuar si një spital i përgjithshëm shumëfunksional me 201 shtretër. Të gjitha specialitetet ishin të disponueshme, por objektivi kryesor ishte që të bëhej një qendër për trajtimin e sëmundjeve të kancerit.
Kur fillova, turizmi Turk sillte ndër mend detin, rërën dhe diellin. Turkish Airlines sapo kishte filluar të zgjerojë rrjetin e saj të fluturimeve. Turqia, e njohur kryesisht për turizmin veror dhe ende jo shumë e njohur në botë për shërbimet shëndetësore, tani mirëpret pacientë nga 65 vende të ndryshme.
Duke parë pas pas 20 vitesh, ndjej kënaqësi për sa larg kemi arritur.
Kur u themelua spitali, u hap gjithashtu edhe një hotel në kampus për pacientët ndërkombëtarë, apo jo?
Po, e gjithë kjo ishte planifikuar që në fillim, dhe ishte e para në Turqi. Ne kemi një hotel brenda kampusit të spitalit tonë.
Kur shikojmë zhvillimin e sistemit shëndetësor në Turqi, degë si transplantimi i flokëve, estetika, stomatologjia dhe oftalmologjia duken më të theksuara, apo jo?
Po. Megjithatë, nuk kufizohemi vetëm në këto fusha. Si spital, ne jemi të pozicionuar shumë ndryshe. Me rritjen e klasës së mesme globale, njerëzit që nuk kanë akses në trajtim në vendet e tyre, udhëtojnë drejt vendeve të tjera. Ata kërkojnë shërbime shëndetësore të kualifikuara.
Sa dimë, edhe statistikat globale për turizmin shëndetësor po rriten ndjeshëm, apo jo?
Thuhet se madhësia e tregut global është midis 60 dhe 100 miliardë dollarë në vit. Nuk mund të matet ende me saktësi, por burime të ndryshme tregojnë këtë interval.
Si nis marrëdhënia me pacientët ndërkombëtarë?
Zakonisht fillon me një email ose një telefonatë dhe mund të zgjasë për vite me radhë. Ndryshe nga sektorët e tjerë të turizmit, procesi nuk përfundon kur pacienti largohet nga spitali. Ne vazhdojmë t’i qëndrojmë pranë pacientëve tanë në çdo hap të rrugëtimit të tyre.
Kemi qenë dëshmitarë të një nëne, e cila ishte braktisur në vendin e saj dhe u soll në spitalin tonë me ambulancë ajrore si një shans i fundit, e cila më pas doli vetë nga spitali — dhe pas disa vitesh, përqafoi me lot në sy përkthyesin që e kishte pritur ditën e parë.
Sigurisht, jo çdo histori përfundon me lumturi. Edhe kur bëjmë gjithçka që mundemi, ndodh që nuk arrijmë ta shpëtojmë pacientin. Po ashtu, është edhe përgjegjësia jonë të sigurohemi që pacienti ose të afërmit e tij të kthehen të sigurt në vendin e tyre.
Besimi që krijohet në themel të këtyre historive pacientësh — që fillon me një “përshëndetje” të thjeshtë dhe zgjat me vite — është, sipas mendimit tim, përshkrimi më i saktë i asaj që në të vërtetë është turizmi shëndetësor.
Në fillim, Turqia nuk njihej shumë për shëndetësinë. Cili ishte pikënisja juaj? Çfarë përparësish ka Turqia në turizmin shëndetësor?
Në Turqi, ekzistojnë dy fusha që kanë rrënjë të thella që nga periudha osmane: ushtria dhe arsimi mjekësor.
Besoj se mjekët turq, të trajnuar nga shkencëtarë të njohur të huaj në Shkollën Mbretërore të Mjekësisë (Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane), e themeluar nga Sulltan Mahmud II më 14 mars 1827, kanë vendosur themelet e sistemit modern shëndetësor që kemi sot.
Krahasuar me vendet e Lindjes së Mesme, Ballkanit dhe sferës sllave, Turqia ofron një cilësi shumë më të lartë të kujdesit shëndetësor përmes një sistemi të strukturuar mirë.
Sot, pacientët kërkojnë jo vetëm teknologji moderne dhe mjekë të aftë, por edhe komunikim me cilësi të lartë. Pikërisht këtu doli në pah dallimi i sistemit që ndërtuam.
Kështu, historia e turizmit shëndetësor në Turqi, që nisi me pacientë skandinavë që vinin në qendrat termale në kohën e Atatürk-ut, ka evoluar deri në pikën ku jemi sot.
Përmendni “sistemin”. Kishit ndonjë model? A morët ndonjë vend si shembull?
Në vitin 2006, një konferencë në Singapor me titull Medical Travel më tërhoqi vëmendjen.
Duke parë se po merrnin pjesë drejtues të lartë të spitaleve nga Tajlanda dhe Singapori, vendosa të shkoja.
Pothuajse gjithë kohën atje e kalova duke vëzhguar nga afër drejtuesit e spitalit Bumrungrad, që në atë kohë ishte lideri global në turizmin shëndetësor.
Atje kuptova edhe pse titulli i konferencës përdorte termin Medical Travel dhe jo Medical Tourism.
Kur pacientët udhëtojnë për trajtim kundër kancerit, operacione të mëdha apo sëmundje kërcënuese për jetën, aspekti “turistik” është thuajse inekzistent. Prandaj ata preferonin fjalën travel në vend të tourism.
U ktheva në Stamboll me shumë entuziazëm dhe u përpoqa të zbatoja atë që kisha mësuar.
Sigurisht, nuk ishte e lehtë të shpjegoje konceptin e turizmit shëndetësor, të krijoje një sistem dhe t’i bindje njerëzit të besonin në të, kur ishte ende një ide pak e njohur.
Po ndaj një kujtim: ishte pranvera e vitit 2006 ose 2007.
Ndërsa udhëtoja nga një vend në tjetrin vetëm si një ekip me një anëtar, u fta në mbledhjen e mjekëve që zhvillohej çdo të enjte në mëngjes në spital.
M’u kërkua të prezantoja çfarë po bëja, pritshmëritë tona dhe të jepja një parashikim të thjeshtë.
Këtë nuk do ta harroj kurrë — edhe pse prezantova shifra shumë modeste, mjekët e kthyen pak në shaka.
Me kalimin e kohës erdhi edhe suksesi. Nga cilat vende nisën të vinin pacientët e parë? Cilat ishin grupet që bindët fillimisht?
Pacientët e parë nisën të vinin nga vendet e Evropës Lindore.
Dhe ju sapo prekët një detaj të rëndësishëm: këta pacientë nuk ishin si pacientët Turq që udhëtonin jashtë apo si ata që udhëtonin drejt Singaporit.
Shumica nuk ishin të pasur. Po përballeshim me një grup shumë ndryshe pacientësh, dhe menaxhimi i nevojave të tyre ishte shumë më sfidues sesa për grupe të tjera.
Ose nuk kishin fare akses në trajtimet e nevojshme në vendet e tyre, ose nuk besonin se kishte mjekë të kualifikuar për t’i trajtuar.
Shumë prej tyre kishin gjendje mjekësore tepër komplekse dhe kërkonin një mrekulli të vërtetë.
Megjithëse pritshmëritë e tyre ishin shumë të larta, buxhetet që kishin ishin të kufizuara — dhe ne duhet të balanconim këtë ekuacion.
Ditë pas dite, kuptova se përqendrimi në kënaqësinë e pacientëve të huaj dhe trajtimi i nevojave të tyre do të na shtynte si institucion drejt një ndryshimi të madh kulturor.
Kur thoni “ndryshim kulturor”, çfarë kuptoni saktësisht? Mund ta shpjegoni pak më shumë?
Kur u krijua fillimisht departamenti, drejtuesit thanë: “Ti vetëm sill pacientët; për pjesën tjetër mos u shqetëso.”
Por shumë shpejt kuptuam se kishte për çfarë të shqetësoheshim.
Të sillje një pacient dhe ta menaxhoje brenda spitalit ishin dy procese krejtësisht të ndryshme që nuk mund të trajtoheshin veç e veç.
Edhe disa nga mjekët tanë, që nuk kishin parë raste kaq komplekse prej vitesh, nuk mund ta fshihnin habinë përballë pacientëve të caktuar.
Disa pacientë vinin në faza shumë të avancuara, ose kishin marrë trajtime të pasakta apo të paplota.
Kërkuam këshilla nga Johns Hopkins, me të cilin bashkëpunojmë.
U krijuan komitete dhe mbledhje për të ruajtur standardet e larta në klinika dhe për të lehtësuar bashkëpunimin.
Rregullat dhe strukturat që krijuam përmes këtyre përpjekjeve na ndihmuan shumë, por sërish nuk mjaftonin për të zgjidhur problemet e komunikimit që hasnim në nivel klinik — të cilat ndonjëherë lëkundnin besimin që mezi e kishim fituar nga pacientët.
Komitetet dhe rregullat na mbështetën, por ato nuk mjaftuan për ta kthyer këtë proces në një kulturë organike.s
Pikërisht për këtë arsye, e vendosëm pacientin në qendër të gjithçkaje që bëjmë.
A nuk duhet të jetë pacienti tashmë në qendër të sistemit shëndetësor? Mund ta shpjegoni më tej?
Për ta shpjeguar këtë, së pari dua të ndaj një anekdotë. Kjo ndodhi gjatë një periudhe kur numri i pacientëve tanë po rritej gradualisht.
Drejtori mjekësor i asaj kohe më thirri në zyrën e tij dhe, me një ton disi të ngritur, më tha:
“Ti dhe ekipi yt duhet të ndaloni së trajtuari pacientët sikur të ishin të afërmit tuaj.”
Por ne nuk ndaluam — kjo qasje u bë çelësi i suksesit tonë sot.
Ja pse: drejtori kishte bërë një vëzhgim shumë të saktë. Ishte pikërisht kjo mënyrë e të vepruarit që e bëri spitalin tonë të preferuar për pacientët ndërkombëtarë dhe të rekomandueshëm për të tjerët.
Ashtu siç ka treguar edhe ekonomisti Richard Thaler, fitues i Çmimit Nobel për Shkencat Ekonomike në vitin 2017, vendimet ekonomike nuk merren gjithmonë thjesht mbi bazën e kostove, përfitimeve apo të ardhurave.
Konteksti social dhe psikologjik i individit ka një ndikim të thellë, veçanërisht në vendimet personale.
Në këtë kuptim, aftësia e ekipit tonë për të ndërtuar një marrëdhënie të drejtpërdrejtë dhe të bazuar në besim me pacientin u bë gurthemeli i suksesit tonë.
Në fakt, në atë kohë as ne vetë nuk e dinim emrin institucional të asaj që po bënim, apo ndryshimin që po krijonim duke vendosur pacientin në prioritet.
Vetëm në vitin 2013, me akreditimin Planetree, kuptuam se ajo që kishim zbatuar quhej kujdes i përqendruar te pacienti (patient-centered care).
Dua të jap disa shembuj konkretë:
Kur punon me pacientë nga vende të tjera, një sasi e madhe dokumentesh, shënimesh mjekësore dhe analizash — shpesh të shkruara në gjuhë të ndryshme dhe jo gjithmonë të sakta — duhet të kalojnë në një proces të kujdesshëm përkthimi dhe përmbledhjeje.
Siç mund ta imagjinoni, nëse i dorëzon një raport mjekësor një përkthyes të zakonshëm, ai do ta përkthejë fjalë për fjalë.
Por kjo sjell humbje kohe dhe konfuzion.
Pika kyçe është që së pari të identifikosh cilat pjesë janë “të rëndësishme” dhe të përcaktosh saktësisht cilët dokumente duhet t’i paraqiten mjekut kryesor.
Përmbledhja efektive e rasteve të ndërlikuara është detyra më kritike e një departamenti të pacientëve ndërkombëtarë — dhe për ta menaxhuar këtë, duhet një ekip i përbërë nga mjekë, infermierë dhe profesionistë të shëndetësisë shumëgjuhësh.
Siç e thashë më parë, ne ishim ndër të parët që e kuptuam herët këtë nevojë dhe ndërmorëm hapa pionierë në këtë fushë.
E vlerësojmë aq shumë këtë qasje, saqë njëri nga zëvendësdrejtorët e mi sot është mjek, specialist në mjekësi të brendshme.
Me pak fjalë, ky sukses është i mundur vetëm me një ekip që fokusohet në prioritetet e duhura.
I njëjti trajtim kushton 10 herë më shumë në SHBA
Përparësia në kosto është gjithashtu shumë e rëndësishme. Çfarë përfitimi financiar marrin pacientët duke u trajtuar në Turqi?
Dikur ky përfitim ka qenë edhe më i madh. Kohët e fundit është zvogëluar disi. Megjithatë, në shumë vende ka probleme serioze me sigurimet shëndetësore, dhe pacientët nuk arrijnë të marrin shërbime dhe kujdes të mjaftueshëm në vendet e tyre.
Ne ofrojmë një përparësi prej rreth 30% në kosto krahasuar me Evropën.
Në Shtetet e Bashkuara, kostot e kujdesit shëndetësor janë rritur ndjeshëm.
Çdo ditë e më shumë pacientë na zgjedhin në vend të SHBA-ve.
Ka gjithashtu grupe pacientësh të cilëve profesorë nga Mayo Clinic u rekomandojnë trajtime të reja — që ende nuk janë miratuar nga FDA ose janë në proces miratimi — dhe këta pacientë mund të kontaktojnë me mjekët tanë dhe të referohen në qendrën tonë.
I njëjti trajtim mund të kushtojë deri në 10 herë më shumë në Shtetet e Bashkuara.
Në vend që të qëndrojnë në SHBA, ata zgjedhin të marrin të njëjtin trajtim këtu, tek ne.
Në cilat fusha është përparësia edhe më e madhe? Jam kurioz përtej temave të zakonshme si transplantimi i flokëve. Si është rritja në estetikë dhe kirurgji plastike?
Marrim shumë aplikime.
Sistemet shëndetësore në vendet fqinje janë përmirësuar disi gjatë 20 viteve të fundit. Ata gjithashtu kanë investuar në burime njerëzore.
Megjithatë, kur bëhet fjalë për shërbime të specializuara dhe me cilësi të lartë, Turqia vazhdon të jetë në një pozitë të fortë.
Për shembull, jemi në një nivel shumë të mirë në transplantimin e palcës së kockave.
Në çfarë pozite ndodhet Turqia globalisht në turizmin shëndetësor? A është ndër 10 vendet kryesore?
Sipas disa të dhënave, ndodhemi në top 10; sipas disa të tjerave, në top 5.
Cilat janë shifrat për Anadolu Medical Center?
Sipas të dhënave të Ministrisë së Tregtisë – Bashkimi i Eksportuesve të Shërbimeve, ndër spitalet zinxhir me disa njësi, ne kemi marrë çmimin e tretë kombëtar në Turqi tri herë për eksport shërbimesh në fushën e kujdesit shëndetësor.
Deri më sot, jemi kthyer në një qendër që vizitohet nga rreth 1.500 pacientë çdo muaj nga 65 vende të ndryshme.
Në kundërshtim me atë që mendojnë shumë njerëz, ne nuk i kemi arritur këto shifra përmes transplantimit të flokëve, kirurgjisë plastike apo stomatologjisë, por duke menaxhuar raste jashtëzakonisht komplekse si onkologjia, hematologjia, kirurgjia robotike dhe transplantimi i palcës së kockave.
20–30 mijë dollarë
Nga cilat vende merrni më shumë pacientë? Cila është shpenzimi mesatar për pacient?
Ne pranojmë pacientë nga shumë vende, kryesisht nga Rumania, Bullgaria, Gjeorgjia, Uzbekistani dhe Kazakistani, si dhe nga Shtetet e Bashkuara, Rusia, Pakistani dhe Mbretëria e Bashkuar.
Sipas të dhënave të USHAS, gjatë vitit 2024, gjithsej 1.506.442 persona kanë ardhur në Turqi për shërbime shëndetësore, duke gjeneruar të ardhura prej 3 miliardë e 23 milionë dollarësh amerikanë.
Duke qenë se grupi i pacientëve që ne shërbejmë përbëhet kryesisht nga pacientë me sëmundje onkologjike dhe hematologjike, shpenzimi mesatar për pacient është rreth 20.000–30.000 dollarë amerikanë.
Shumë më i lartë krahasuar me të ardhurat nga turizmi i zakonshëm!
Shohim se një pacient që vjen për turizëm shëndetësor gjeneron rreth 10 herë më shumë të ardhura se një turist që vjen për det, diell dhe rërë.
Megjithatë, ndryshe nga turizmi veror, turizmi shëndetësor ende nuk ka arritur nivelin e institucionalizimit, edukimit dhe njohjes profesionale — ose këto po fillojnë vetëm tani të formohen!
Kjo është një çështje që duhet të hapet për diskutim si nga ana e shtetit, ashtu edhe nga sektori.
Artikulli u përgatit me kontributin e gazetës Oksijen dhe gazetareve Elif Ergu dhe Gülşah Sarıtaş Keskinel.